نوشته‌ها

هفت گفتار درباره ترجمه – دکتر کورش صفوی (گفتار هفتم)

گفتار هفتم: سبک در ترجمه

هفت گفتار درباره ترجمه - دکتر کورش صفوی (گفتار هفتم)در این مقاله کوشش خواهد شد تا پس از ارائه تعریفی از سبک[۱] بدان معنایی که در ترجمه شناسی مطرح است، برخی از گونه های آن مورد بررسی قرار گیرد و سپس آنچه از دیدگاه زبانشناسی به عنوان اصول رعایت سبک در ترجمه مورد نظر است، به گونه ای ساده انگاشته بیان شود.

آنچه در این مختصر تحت عنوان سبک مطرح می شود، با تعریفی که از آن در بررسی های ادبی مورد نظر است، کم و بیش متفاوت می نماید. در اینجا منظور از سبک، شیوه بیان متن زبان مبدا است.

سبک یا شیوه بیان یک نویسنده نسبت به موضوع مورد نظر وی دارای ویژگی های خاصی است. به طور کلی سبک یک داستان با سبکی که در نگارش مقاله ای علمی ارائه می شود متفاوت است. زبانی که برای توصیف علمی یک رویداد به کار می رود، با توصیف ادبی همان رویداد و طبعا توصیفی که از آن رویداد برای کودکان ارایه می شود، تفاوت بارزی دارد. ادامه مطلب

هفت گفتار درباره ترجمه – دکتر کورش صفوی (گفتار ششم)

گفتار ششم: بررسی ترجمه ناپذیری

هفت گفتار درباره ترجمه - دکتر کورش صفوی (گفتار ششم) در این مقاله سعی بر آن است تا آنچه به هنگام برگردان یک متن از زبان مبدا (S) به زبان مقصد (T) ترجمه ناشدنی می نماید، مورد بررسی قرار گیرد و چگونگی امکان ارائه معادلی مناسب برای هر یک مطرح شود.

در ابتدا چهار اصل کلی را از دیدگاه معنی شناسی با یکدیگر مرور می کنیم.

الف) در هیچ زبانی نمی توان دو واژه را هم معنی دانست.

ب) واحد ترجمه جمله است.

پ) بر اساس مساله نسبیت در زبان، هر زبان بر اساس علایق بکارگیرندگان خود، برش ویژه ای از واقعیت های جهان خارج را بر می گزیند.

ت) معنی یک جمله الزاما حاصل جمع معنی واژه های موجود در آن جمله نیست. ادامه مطلب

هفت گفتار درباره ترجمه – دکتر کورش صفوی (گفتار پنجم)

گفتار پنجم: نماد شناسی در ترجمه

هفت گفتار درباره ترجمه - دکتر کورش صفوی (گفتار پنجم)تصور کنید روزی دستگاهی در اختیارمان باشد که بتواند متنی را ترجمه کند یا نوشته ای را به هر زبانی که بخواهیم برگرداند. در چند دهه اخیر، بسیاری از بزرگان زبانشناسی، ریاضیات و علم رایانه سعی بر آن داشته اند تا آرزوی انسان قرن بیستم را بر آورند، اما با موفقیت کامل هنوز فاصله بسیار است. در مقابل افرادی هم وجود دارند که دو زبانه اند و ترجمه از یک زبان به زبانی دیگر را بسیار ساده می بینند. مطالعه دو زبانگی بهر حال مالامال از پیچیدگی و مشکلات است. بخش اعظم اطلاعات ما از مساله دو زبانگی، محدود به مشاهدات زبانشناسان و مردم شناسانی است که به نقاط گوناگون جهان سفر کرده اند و با مشکل ترجمه مطلبی از زبان بومی ناحیه به زبان خود و یا بر عکس رو به رو شده اند. مترجمینی نیز وجود دارند که پیچیدگی یا عدم امکان ترجمه قطعه شعری را بیان داشته اند. ادامه مطلب

هفت گفتار درباره ترجمه – دکتر کورش صفوی (گفتار چهارم)

گفتارچهارم: شیوه نقد در ترجمه

هفت گفتار درباره ترجمه - دکتر کورش صفوی (گفتار چهارم)هیچ دو مترجمی از یک متن واحد ترجمه ای یکسان بدست نمی دهند و حتی اگر یک مترجم نیز پس از ترجمه متنی، اقدام به ترجمه ای دوباره از آن متن کند، برگردانی متفاوت از ترجمه نخست خود بدست خواهد داد. این مساله در زبانشناسی و بویژه در چهارچوب «کاربرد شناسی زبان»[۱]، تحت عنوان گوناگونی در ترجمه مطرح است.

بصورتی بسیار ساده باید گفت که گوناگونی در ترجمه، در دو سطح واژگان و نحو قابل بررسی است.

در ابتدا سعی بر آن است تا از محدودیت های گزینشی سخن گفته و سپس، اختیارات مترجم را که طبعا به گوناگونی در ترجمه منجر می شود مطرح سازیم. ادامه مطلب

هفت گفتار درباره ترجمه – دکتر کورش صفوی (گفتار سوم)

گفتار سوم: هم معنایی و چند معنایی در ترجمه

هفت گفتار درباره ترجمه - دکتر کورش صفوی (گفتار سوم)یکی از مشکلاتی که مترجمان تازه کار با آن روبرو هستند، انتخاب واژه مناسب از میان توده واژه هایی است که فرهنگنامه ها به عنوان معادل یک واژه بیگانه بدست می دهند.

هم معنایی[۱] در اصطلاح به معنی یکسانی معنی است. برای فرهنگ نویسان، بسیاری از واژه ها از یک معنی خاص و واحد برخوردارند و به عبارت دیگر، بسیاری از واژه ها هم معنی اند. بدین ترتیب، این امکان برای فرهنگ نویسان وجود دارد تا در مقابل واژه gala انگلیسی از واژه festivity استفاده کنند؛ هر چند که این کار در شرایطی که خواننده معنی هیچکدام از این دو واژه را نداند، غیر قابل استفاده خواهد بود. این مساله کمابیش در تمامی زبانها وجود دارد و از این رو همواره سعی بر آن بوده است تا در فرهنگنامه ها کمتر از واژه های هم معنی استفاده شود و برای روشن شدن مطلب، بیشتر به ارائه توضیح پرداخته شود.

چنین می نماید که زبان فارسی همانند زبان انگلیسی، به دلیل تحولات تاریخی، از نظر واژه های هم معنی غنی است، زیرا واژگان زبان انگلیسی از دو منبع مختلف یعنی از سویی زبان «انگلو ساکسون» و از سوی دیگر زبانهای لاتین، فرانسه و یونانی نشات گرفته است و همین مساله در مورد زبان فارسی نیز که جدا از زبان فارسی میانه، از زبانهایی چون عربی، ترکی و جز آن واژه قرض کرده، صادق است.

از آنجایی که زبان فارسی از دید تاریخی جزو زبانهای هند و ایرانی بوده و صورت کمابیش تحول یافته فارسی میانه است، واژه های تحول یافته از صورت کهن را به عنوان واژه های اصیل فارسی در نظر می گیرند و واژه های عربی، ترکی، فرانسه، انگلیسی و غیره موجود در این زبان را تحت عنوان «خارجی» یا «قرضی» مشخص می سازند. اما باید اذعان داشت که دو اصطلاح «اصیل» و «قرضی» گمراه کننده اند، زیرا جدا از مساله تحول تاریخی، تا زمانی که واژه های مذکور خلائی را در زبان فارسی پر می کنند، اجزای اصلی و طبیعی زبان فارسی به شمار می آیند و ضمنا باید اضافه کرد که شاید برخی از این واژه ها ی اصیل در گذشته ای دور از زبانی دیگر قرض گرفته شده باشند.

در فارسی حتی می توان صورتهای چهارگانه ای را نمونه آورد که یکی «اصیل»، یکی ترکی، یکی مغولی و یکی عربی است – درفش، بیرق، پرچم و علم – هر چند که در میان این واژه ها «پرچم» پر بسامدتر است. با وجود این می توان ادعا کرد که هم معنایی مطلق در میان واژه ها وجود ندارد و هیچ دو واژه ای دقیقا هم معنی نیستند؛ بعید هم به نظر می رسد که در یک زبان، دو واژه با یک معنی واحد بتوانند در کنار هم به زندگی ادامه دهند. ادامه مطلب

هفت گفتار درباره ترجمه – دکتر کورش صفوی (گفتار دوم)

گفتار دوم: نسبیت در ترجمه

با مقایسه زبان های گوناگون می توان به تفاوت هایی که میان آنها وجود دارد پی برد. این تمایزات می توانند مربوط به ساختمان های دستوری متفاوت یا عدم تطابق کامل دامنه اطلاق واژه ها در دو زبان یا ناشی از اختلاف فرهنگ و تمدن و عادات و رسوم دو قومی باشد که به آن دو زبان سخن می گویند.

بسیاری از فلاسفه زبان سعی بر این داشته اند تا دیدی کلی از رابطه ی میان زبان و ذهن انسان را مطرح ساخته، ماهیت عملکرد آن را بازشناسند. بنجامین لی وورف[۱] یکی از شاگردان ادوارد ساپیر[۲] با بررسی و تحلیل اصطلاحات مربوط به زمان و مکان در زبان های سرخپوستان آمریکا بویژه زبان هوپی[۳] به این نتیجه رسیدند که زبان های مذکور درباره ی زمان و مکان نگرشی را نشان می دهند که تصور آن برای یک اروپایی میسر نیست. ادامه مطلب